Elders bespreekt Broze aarde

B O E K B E S P R E K I N G

Broze aarde

Antjie Krog, Broze aarde
Oorspronkelijke titel: O Brose Aarde. ’n Misorde vir die Nuwe verbond
Vertalers: Robert Dorsman en Jan van der Haar
2020, Uitgeverij Podium, 48 pagina’s, € 20,-

Antjie Krog is een van de meest vooraanstaande dichters en schrijvers van Zuid-Afrika van dit moment. Ze staat bekend om haar toegankelijke, directe en maatschappelijke poëzie. Broze aarde past prima bij die omschrijving, maar Krog heeft wel een heel andere vorm dan normaal gebruikt.

De ondertitel van Broze aarde, een mis voor het universum, zegt al dat er sprake is van een mis. De bundel is verdeeld in hoofdstukken met namen als ‘Introitus & Miserere nobis’, ‘Credo’ en ‘Dies irae’. Wie bekend is met de katholieke liturgie zal de structuur van de teksten zeker herkennen. Er is zelfs aan een tekstverdeling voor priester en gemeente gedacht:

‘PRIESTER
Wees gegroet in de naam van de Aarde
de liefde van de Zon
en de gemeenschap van de Heilige Zuurstof
Amen

Kom, laten wij onze zonden belijden:

GEMEENTE
Wij belijden dat we bovenmatig zondigen door elkaar,
en de aarde die ons onderhoudt, dagelijks
te beschadigen en te vernietigen
door wat we doen
en nalaten te doen’

Enkel het spel van een gedicht in misvorm had op het niveau van een gimmick kunnen blijven steken, ware het niet dat Krog heeft gezorgd dat de thematiek naadloos aansluit bij de vorm, én dat ze op tijd af weet te wijken van de liturgische teksten. In Broze aarde benadrukt ze onze schuld aan klimaatverandering en milieuvervuiling, maar ook de machteloosheid van het individu tegenover deze thema’s.

De tweede helft van de bundel laat de liturgie iets meer los en biedt de lezer een narratief. In ‘Dies irae’ leren we zo meerdere personages kennen, zoals de welgestelde vrouw die worstelt met de confrontatie met armoede (‘elke keer dat je niet geeft / ben je minder / minder mens’), of de moeder uit de townships die haar kinderen verliest. Deze concrete menselijke situaties zijn een welkome afwisseling na de vele planten- en dierennamen van het ‘Gloria’ en het ‘Sanctus’ die zeker voor de Nederlandse lezer wat vervreemdend kunnen zijn – want wat moet je je precies voorstellen bij een geelhoutwoudboom of een stekelkelp? Complimenten moeten hierbij gemaakt worden aan de vertalers van het ‘Gloria’, dat een lange alfabetische lijst van planten, dieren en natuurverschijnselen is. Een regel als ‘Tiptol, Tsetsevlieg, Troupant, Tarentaal’ vergt dan toch de nodige creativiteit, aangezien in het Nederlands de tiptol de Kaapse buulbuul genoemd wordt en de troupant de vorkstaartscharrelaar is. In de vertaling is uiteindelijk gekozen voor ‘Tureluur, Tseetseevlieg, Tjiftjaf, Tarentaal’.

In Broze aarde probeert Krog de lezer bewust te maken van klimaat- en milieuproblematiek en tegelijk troost te bieden. Een belangrijke vraag is dan uiteraard of dit haar gelukt is. Dat zal per lezer verschillen, maar feit is wel dat Krog niet schuwt om het beestje bij de naam te noemen en de problematiek dus niet inboet aan urgentie. Daarnaast biedt de franciscaner traditie waar Krog zich duidelijk in plaatst ook een troostend perspectief: zon, water en aarde worden krachtige personages die zich uiteindelijk wel zullen handhaven, met of zonder mens. Of zoals Krog aan het eind van haar ‘Credo’ zegt:

‘Ik geloof aan Heilige Cyanobacteriën, Fotosynthese en de Gemeenschap van Bomen,
De almacht van Water,
De overwinning van de Zon,
De wederopstanding van de Planeet
En een leven van Eeuwige Zorgzaamheid

Amen’

Boekbespreking door Francine Maessen

Francine Maessen (Den Haag, 1993) is letterkundige en is op dit moment voor haar proefschrift verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, waar ze onderzoek doet naar trauma en identiteit in het oeuvre van Breyten Breytenbach. Ze is gespecialiseerd in poëzie, Zuid-Afrikaanse letterkunde en traumastudies. Francine recenseert al enige jaren voornamelijk Nederlandse en Zuid-Afrikaanse literatuur, onder andere voor Passionate Platform en Spectrum.