Ilja Leonard Pfeijffer, Alkibiades
De Arbeiderspers, 772 blz., exclusief noten, uitleg en schema
Hardcover € 34,99

Op een terras naast de Haagse boekhandel Colette vertelt iemand dat hij na dertig pagina’s het boek Alkibiades heeft weggelegd. Te dik, te taai, te lange zinnen, te veel uitweidingen, niet om door te komen. Ik kan me er iets bij voorstellen, maar moedig hem toch aan het boek weer op te pakken en door te lezen. Om dwars door alle oorlogen, de vele namen van steden, volkeren en personen, en ook dwars door de ijdelheid van de hoofdpersoon en van de schrijver heen, bij de essentie van het boek uit te komen. Want het verhaal gaat over nu. Over democratie, over wat dat ten diepste is, en hoe zich dat verhoudt tot dictatuur of oligarchie.
     Het zal te maken hebben met mijn achtergrond als politiek journalist, maar ik heb gesmuld van de lange verhandelingen over politiek, van de gang van zaken op het plein, de Pnyx, waar de Mannen van Athene met stemrecht bijeenkomen en waar zij met herkenbaar groot gemak worden opgelierd om mensen ter dood te veroordelen en ja, zelfs om de democratie af te schaffen. En van de gesprekken tussen de ijdele, mooie man Alkibiades en de sjofel geklede, lelijke filosoof Socrates.
     Maar nu moet ik gaan oppassen, of eigenlijk u, lezer. Want, zo zegt Socrates tegen de geliefde van Alkibiades: ‘Wanneer iets eenmaal met zwarte inkt op blanke papyrus geschreven staat, gaat iedereen met het hele betoog aan de haal, ongeacht of hij het begrepen heeft.’
     Op 22 november mogen wij naar de stembus om een nieuwe Tweede Kamer te kiezen. De stemlokalen zijn dan het plein in Athene, de Pnyx waar de mannen destijds hun stem uitbrachten. Wij, de kiezers, hebben misschien partijprogramma’s gelezen, naar verkiezingsdebatten gekeken, en thuis, in de kroeg of bij de koffieautomaat verhitte debatten gevoerd. Over wat het beste beleid is om meer woningen te bouwen, de natuur te beschermen tegen stikstof, minder gas nodig te hebben, beter onderwijs te krijgen, de oorlogen te kunnen helpen stoppen.
     Het beste beleid? Hoe vaak heb ik dat als politiek redacteur niet gehoord. Meestal met het woordje ‘gewoon’ ervoor: nou, gewoon, het beste beleid. Maar voortaan ga ik deze zin uit het boek citeren, ook al klinkt deze wat verheven: ‘Natuurlijk wil iedereen het beste beleid… De kwaliteit van beleid is geen objectief gegeven, maar een grootheid die wordt afgemeten aan specifieke politieke voorkeuren, belangen en toekomstvisies…’
     En net als in de Tweede Kamer en de huidige samenleving is in het boek ruim vierhonderd jaar voor Christus het debat al gepolariseerd, ‘… van elk wissewasje wordt een halszaak gemaakt die de verschillende kampen tot in de essentie van hun ziel lijkt te raken’, laat Pfeijffer de filosoof Socrates zeggen, ‘deelbelangen vechten om dagsuccessen, overwinningen op politieke rivalen worden belangrijker geacht dan overwinningen op onze vijanden en populisten hebben de afgelopen jaren zoveel energie geïnvesteerd in het mobiliseren van onvrede, dat er inmiddels daadwerkelijk veel onvrede is ontstaan’.
     Het lijkt de opmaat naar het definitief afserveren van de democratie. De Mannen van Athene op de Pnyx voelen er ook wel voor als hun dat met veel retoriek wordt voorgesteld. Uiteindelijk wordt de democratie gered, maar daar gaan heel wat wapengekletter, kongsi’s, dansende slavinnen en reizen van Alkibiades aan vooraf. ‘Het ridicule uitgangspunt dat wijsheid een meerderheidsbesluit zou zijn, had bij nader inzien altijd voorkomen dat een minderheid haar wil zou opleggen aan het volk, terwijl de hopeloze inefficiëntie van overleg omwille van het overleg een waarborg bleek te zijn geweest tegen de efficiëntie van terreur omwille van de terreur.’ Roep dus niet te snel om een sterke leider. Ben op je hoede als iemand verkondigt een zakenkabinet te willen. ‘…de manipuleerbare emoties van het volk waren een baken van menselijkheid geweest in vergelijking met de emotieloze doelmatigheid van de onderdrukking.’
     Vrouwen spelen in de tijd van Alkibiades en Socrates geen rol. Nou ja, in bed en bij het op de wereld zetten van nageslacht. Slavernij is overal. De doodstraf heel normaal. Evenals oorlog voeren. Wie zich geen voorstelling kan maken van de oorlogsschepen van toen, kan dat na lezing van dit boek wel. En wie wil weten hoe de toenmalige koning van Perzië zich door zijn rijk verplaatst, met hoeveel manschappen, paarden, bedienden, kisten aardappelen, beesten, slavinnen, vrouwen, noem maar op, die duizelt het. Maar door de maar doorgaande opsomming van Pfeijffer lijk je de koninklijke stoet voor je te zien, die zelfs te kunnen ruiken en te snappen dat deze maar weinig vordering kon maken op een dag.
     En onthoud bij de huidige dagelijkse stroom aan nieuws en informatie en straks bij de uitkomst van de verkiezingen en de reacties daarop de kernboodschap uit een lange verhandeling van Socrates. Liegen is makkelijker dan het werkelijke verhaal vertellen, want de werkelijkheid heeft geen samenhang, heeft het ook nooit gehad. Terwijl de mens juist snakt naar een goed verhaal met een samenhangend plot. Daarom is de leugenaar zo vrij als een vogel. Maar, zoals Socrates weet: ‘De geschiedenis ontbeert logica…’

Aukje van Roessel