Federico Falco, De vlaktes
2023, Uitgeverij Koppernik, 256 blz., € 24,50; vertaald door Eugenie Schoolderman

Schrijven is denken

Misschien bent u bezig met verlies, een relatie is voorbij, iemand is gestorven. Staart u eenzaam voor zich uit. Of heeft u het te druk en peinst u over een voettocht naar Santiago de Compostella, een week retraite in een klooster of een cursus Mindfulness. Bespaart u zichzelf die moeite en koop De vlaktes van de Argentijnse schrijver Federico Falco. Door dat boek te lezen komt u vanzelf tot rust, gaat nu nadenken over uw omgeving en over uzelf. Zelden las ik een boek dat mij zozeer tot observeren dwong, dat zo nauwgezet geschreven was dat je ieder woord langzaam en genietend tot je neemt. Het lezen bracht rust en het gevoel te mediteren. Falco bereikt dat met hoofdstukken die steeds een maand in het leven van het hoofdpersonage beschrijven, en dat weer in kleine tekstblokjes vol natuurbeschrijvingen, herinneringen aan zijn jeugd en gedachten over een relatie die voorbij is. Hij leert je bewust te worden van je omgeving. Wat zie je daar eigenlijk nog van? En hoe beleef je het weer? ‘Wanneer je je best doet om in te zoomen beginnen de bijzonderheden, de kleine verschillen, je ineens op te vallen. Er staat ook onkruid tussen dat geen naam heeft of waarvan je niet weet hoe het heet. Maar dat maakt niet uit. Het is alsof je de planten door er alleen maar naar te kijken een naam geeft, alsof dat genoeg is om ze te gaan herkennen.’

De verteller van het verhaal probeert te begrijpen waarom zijn relatie beëindigd werd. Dat valt hem zwaar en ook het beschrijven ervan. ‘Een lichaam met verdriet, hoe giet je dat in woorden?’ Dat hij dat beter kan dan hij zelf veronderstelt, blijkt uit de volgende scène: ‘Ik keek Ciro aan, glimlachte en leunde tegen zijn schouder. Opeens merkte ik dat hij zich ongemakkelijk voelde, verstijfde. Ik ging weer rechtop zitten. Er was iets duisters tussen ons gekomen. Gaat het? vroeg ik. Ik hou heel veel van je, maar ik kan dit niet meer, zei hij.’ Schitterend, hoe hij het einde van de intimiteit tussen mensen weergeeft. Maar los hiervan speelt het landschap de hoofdrol. In oneindig veel varianten beschrijft Falco het, en steeds heel precies, zonder dat het ook maar een moment gaat vervelen. Hij ziet het landschap als een spiegel. Van alle slechte en van alle goede kanten. En hij eist van de lezer dat deze zichzelf de tijd gunt ervan te genieten. Wie van de natuur houdt of een volkstuin heeft, moet deze roman zeker kopen. Iedere maand, dus elk hoofdstuk, wordt de worsteling met genadeloze Argentijnse natuur beschreven en wat dat in zijn tuin teweegbrengt. Het uitdrogen of niet opkomen, het nodeloos zaaien, het besproeien, de vogels en insecten die alles steeds opeten…

Maar ook schrijvers en denkers kunnen veel van dit boek leren. Iets voorbij de helft van de roman komen we achter de beweegredenen van de auteur. Die gaan ver voorbij de rouw en zijn eerder een weermiddel. ‘Ik had er behoefte aan mijn leven een denkbeeldige vorm te geven. Ik las omdat lezen orde betekende, harmonie, de belofte van een derde akte waarin alles op zijn plek valt, waarin alles klopt. Ik wilde een leven zoals in de boeken, een leven zoals in de bladen.’ We spreken hier van een denkwijze die aan Madame Bovary doet denken. Maar ook aan een soort levensangst waardoor hij zich gedwongen voelt tot actie. ‘Ontsnappen om wat te maken van het korte leven dat je misschien ten deel valt, de diepe onrust die er altijd is om weg te gaan uit het dorp, de wereld te zien, alles uit het leven te halen, het zin te geven, alsof mijn leven dat van zichzelf, omdat het daarginds was, niet al had.’ Hij is ervan overtuigd dat elders een ander leven op hem wacht. Maar waar en hoe kon hij dat bereiken? Ineens weet Falco het verhaal breder te trekken dan het liefdesverdriet, hij maakt het tot een universeel lijden waarvan iedereen weleens last heeft. En dan zijn er nog zijn opmerkingen over het schrijven zelf. Dat kunnen citaten van anderen zijn of slimme gedachten van hemzelf. ‘Niet schrijven is altijd het aangenaamst. Omdat de energie dan op het niveau van het aangename blijft: er is geen risico, er is geen beweging, er is harmonie.

Schrijven vereist chaos, onzekerheid, beroering. Het is iets wat groeit zoals de bladeren van snijbieten: rommelig en omhoog. Het vereist een zeker lef en het vereist ook kracht en niet weten waarop je die moet richten.’ De perfectie die hij met zijn moestuin wil bereiken, zorgde eerder voor problemen met het schrijven. Falco heeft het over het ‘temmen’ van woorden, feiten en ideeën. Inmiddels vraagt hij zich af of je bij het schrijven net zo te werk moet gaan zoals je een tuin aanlegt. Desondanks blijft hij peinzen over het schrijven zelf en de moeite die het hem geeft. ‘Schrijven is altijd maar denken. Alles in woorden proberen te vatten. Proberen zo dicht mogelijk in de buurt te komen van de dingen benoemen. Je hersenen raken uitgeput, het is alsof je hoofd op ontploffen staat.’ Dan komt hij tot een conclusie. ‘Simpelweg vertellen en niet ondertussen proberen het te begrijpen.’ Het levert een roman op waarvan elke pagina een genot is om te lezen.

Peter de Rijk